Του Τάσου Αποστολόπουλου

«Η βία δεν έχει πια πρόσωπο – ελάχιστες οι τηλεοπτικές εικόνες με βομβαρδισμένα σπίτια, πληγωμένα παιδιά και μανάδες που κλαίνε… Έτσι αμβλύνεται το συναίσθημα, νεκρώνεται η σκέψη, εξοικειώνεται το παιδί με τη βία, ταυτίζεται με αυτόν που κάνει την «επίθεση»… Αυτός ο πόλεμος έχει πολύ περισσότερα θύματα απ’ όσα μπορούν να καταγράψουν οι κάμερες και οι κομπιούτερς…»

(Από ρεπορτάζ της Αρετής Αθανασίου στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ», 26-1-1991)

Όλοι οι παιδαγωγοί συμφωνούν ότι ένα από τα χαρακτηριστικά της παιδικής ηλικίας είναι και ο μιμητισμός. Ένας μιμητισμός ανεξέλεγκτος ο οποίος δεν περνά μέσα από την κρίση και τη λογική ώστε, να φιλτραριστεί και να ξεχωρίσει το λογικό και ανεκτό από το παράλογο και μη ανεκτό. Έτσι το παιδί καθηλωμένο για πολλές ώρες μπροστά στη μικρή οθόνη μιμείται, στη συνέχεια, τα διάφορα «ινδάλματα» που παρακολουθεί και βέβαια μιμείται με την ίδια ευκολία και το «καλό» και το «κακό» μια και στο παιδί δεν υπάρχει η διαχωριστική γραμμή που ξεχωρίζει αυτά τα δυο.

Ένα χρόνο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος στον Περσικό κόλπο μια έρευνα στην Αμερική έδειξε ότι ο Αμερικανός πολίτης των 17 χρονών έχει περάσει μπροστά στο «μαγικό κουτί» 17.000 ώρες στη διάρκεια των οποίων παρακολούθησε 350.000 διαφημιστικά μηνύματα και συμμετείχε παθητικά σε 18.000 φόνους. Τώρα που ο πόλεμος μπήκε στο σπίτι μας τα παιδιά μας παρακολουθούν δεκάδες ώρες πολεμικά γεγονότα την ίδια ώρα που συμβαίνουν. Το λεξιλόγιό τους πλουτίστηκε με «Σκουντ», «Πάτριοτ», «Φρογκ», «Έξοσετ», «Αλ Χουσεϊν» και όλα δείχνουν ότι διαπαιδαγωγούμε τη «φιλοπόλεμη γενιά». Έτσι η τηλεόραση αντί να μορφώσει και να ψυχαγωγήσει το παιδί, ίσως, το οδηγεί σιγά-σιγά στο έγκλημα.  Η βία γεννά βία. Σε ένα τέτοιο συμπέρασμα κατέληξαν έρευνες της επιστημονικής επιτροπής SURGEON GENERAL στις Η.Π.Α. το 1972. Η βίαια κοινωνία είναι αυτή, σύμφωνα με την παραπάνω επιτροπή, που γεννά το βίαιο άτομο, τη βίαιη ομάδα.

Στις 22 Μαρτίου του 1989 το Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής οργάνωσε εκδήλωση στο πνευματικό κέντρο της Αθήνας, με θάμα «Βία και τηλεόραση», όπου έστειλε επίσημη νότα σ’ όλα τον Ελληνικό λαό λέγοντας ότι τα παιδιά 12-15 ετών που παρακολουθούν τηλεόραση, ανεξάρτητα από το είδος του προγράμματος, παρουσιάζουν υψηλού βαθμού βία στην καθημερινή τους συμπεριφορά. Και εκεί που θα έπρεπε να πάρουμε μέτρα, ο κόσμος όλος έμεινε εμβρόντητος με τον πόλεμο στον Περσικό, ο οποίος από την πρώτη στιγμή σκηνοθετήθηκε ως τηλεοπτικό θέαμα. Έτσι η ηλεκτρονική διαστροφή μετέβαλε τη φρίκη μπροστά στον ομαδικό φόνο και το φόβο μπροστά στο βίαιο θάνατο σε ηδονική κατανάλωση. Οι επιπτώσεις από τον τηλεοπτικό βομβαρδισμό των «Μιγκ» και των «Μιράζ» πάνω στα παιδιά μας είναι απρόβλεπτες.

Η παιδοψυχολόγος Ελένη Μιλιδώνη σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ’ στις 26-1-91 μας λέει ότι τα παιδιά «δεν συνειδητοποιούν ότι πρόκειται για κάτι πραγματικό, ότι σκοτώνονται άνθρωποι, ότι αυτός ο πόλεμος είναι κάτι φρικτό. Δεν προβάλλουν αντιστάσεις, γιατί έχουν μπολιαστεί και πορωθεί με επαναλαμβανόμενες σκηνές βίας. Τα μικρότερα ειδικά παιδιά που λειτουργούν περισσότερο στο επίπεδο του  φανταστικού, δεν νιώθουν καν ότι αυτά που βλέπουν είναι γεγονότα και όχι μύθος και ιστορία. Στα αγόρια εξάπτεται η φαντασία και εθίζονται περισσότερο στη χρήση πολεμικών παιχνιδιών. Αυτός ο πόλεμος, που θα έχει μεγάλη διάρκεια, όπως φαίνεται, θα έχει σίγουρα επιπτώσεις στον ψυχισμό των παιδιών, επιπτώσεις όμως που θα τις δούμε πολύ αργότερα…»

Πράγματι, οι παιχνιδοβιομηχανίες κατέκλυσαν την αγορά με χιλιάδες παιχνίδια από το οπλοστάσιο του Μπους και του Σαντάμ. Οι άνθρωποι της ειδωλομηχανής που λέγεται τηλεόραση ξέχασαν ότι «το παιδί είναι ο πατέρας του ανθρώπου», όπως έλεγε ο Γουέρντσγουορθ, και το οδηγούν να αισθάνεται αυτόν τον πόλεμο σαν πράξη της δικής του ζωής. «Μέσα απ’ αυτόν τον καταιγισμό πυραύλων και φωτιάς εξαφανίζεται ό,τι θετικό έχει σε αξίες η ανθρωπότητα και αντικαθίσταται από επιθετικότητα, φοβίες, ανασφάλειες, νυχτερινούς εφιάλτες. Όλα συγχέονται στο μυαλό του μικρού παιδιού. Κακό το παράδειγμα, κακή και η μίμηση. Οι Άραβες στις μέρες μας είναι π.χ. “κακοί”, άρα πρέπει να εξαφανιστούν. Ο χαμογελαστός Αμερικάνος που χαιρετάει τους συναδέλφους του και μπαίνει σε ένα από εκείνα τα καταπληκτικά αεροπλάνα για να βομβαρδίσει τη Βαγδάτη –και όχι μόνο κτίρια αλλά και παιδιά και μανάδες- είναι ο «καλός» γιατί θα απαλλάξει από τον “κακό”», μας λέει η Σούλα Καλατζή-Αζίζι, επίκουρος καθηγήτρια ψυχολογίας.

Απορούμε λοιπόν γιατί στις μέρες μας δε βρήκε εφαρμογή αυτό που με τόση πειστικότητα έλεγαν στις αρχές του αιώνα μας: «Ανοίγοντας ένα σχολείο κλείνουμε μια φυλακή». Σχολεία αμέτρητα δημιουργήθηκαν αλλά και οι φυλακές πολλαπλασιάστηκαν. Καιρός λοιπόν είναι να σκύψουμε με σοβαρότητα πάνω στα προβλήματα που η τεχνολογία δημιούργησε πριν πορευθούμε σε μονόδρομο χωρίς επιστροφή. Είναι ανάγκη να απομυθοποιήσουμε το ωραίο πρόσωπο του πολέμου που παρουσιάζεται στην τηλεόραση και να δείξουμε στα παιδιά το αποκρουστικό πρόσωπο της πολεμικής βίας.

Βιβλιογραφία

ΑΡΕΤΗ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ: Μάθε παιδί μου πόλεμο, ρεπορτάζ στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ», Σάββατο 26-1-1991.

ΤΑΣΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ: Το παιδί και η μικρή οθόνη, έκδοση του συγγραφέα, Τρίπολη, 1990.

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΑΡΚΑΔΙΚΑ ΝΕΑ», αρ. φύλλου 2163, 17 Φεβρουαρίου 1991